O skardze  pauliańskiej napisano już wiele , jednak jest to zagadnienie, które w dostarcza wielu problemów zarówno wierzycielom jak i praktykom. Przypomnijmy, iż mowa o art. 527 kodeksu cywilnego i kolejnych:

art. 527 kodeksu cywilnego

§  1.  Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

§  2.  Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

§  3.  Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

§  4.  Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Innymi słowy, gdy dłużnik pozbywa się majątku (w tym przypadku własności nieruchomości), aby nie regulować swoich zobowiązań, wierzyciel ma prawo dochodzić przed sądem ustalenia, iż ta czynność jest wobec niego bezskuteczna. Ma to ogromne znaczenie w praktyce, gdyż pozwala prowadzić postępowanie egzekucyjne wobec nieruchomości, która już nie jest własnością dłużnika. Oczywiście konieczne jest również ustalenie, że osoba trzecia wiedziała o zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli (gdy jest nią osoba bliska lub przedsiębiorca w stałych stosunkach gospodarczych, przyjmuje się domniemanie, że ta świadomość istniała) lub że przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Ta zasada nie dotyczy jednak czynności bezpłatnych- tutaj przyjmujemy, że osoba trzecia przyjmując nieodpłatnie nieruchomość musiała mieć świadomość, że celem jest uniknięcie spłaty zobowiązań.

Z perspektywy wierzyciela  ważne jest, aby na etapie odzyskiwania należności czynił starania o  ustalenie składników majątku dłużnika oraz zagwarantowanie właściwego zabezpieczenia. W tym miejscu należy bowiem podkreślić , iż zgodnie z linią orzeczniczą nie jest możliwe ustanowienie hipoteki przymusowej przez wierzyciela pauliańskiego na nieruchomości, której właścicielem jest już inna osoba niż dłużnik. Jest to znaczące ograniczenie w zakresie możliwości dochodzenia należności. W celu ochrony słusznego interesu Wierzyciela w egzekucji ustawodawca przewidział szereg instytucji, a jedną z nich jest zabezpieczenie w postaci ustanowienia zakazu zbywania i obciążania nieruchomości.

Właśnie w zakresie tego uprawnienia wierzyciela pauliańskiego, a właściwie jego praktycznego zastosowania, powstało zagadnienie prawne, które zostało skierowane do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w 7 osobowym składzie. W przedstawionym stanie faktycznym, wierzyciel pauliański uzyskał zakaz zbywania i obciążania nieruchomości, który został ujawniony w treści księgi wieczystej, gdyż doszło do zbycia tej nieruchomości na rzecz osób trzecich. Sytuację skomplikował fakt, iż osoba trzecia miała swoje zobowiązania i zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne z całości jej majątku, w tym nieruchomości, którą uzyskała od właściwego dłużnika. Dlaczego stanowiło to problem? W dotychczasowym orzecznictwie wskazywano (m.in. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2019 r. III CZP 2/19, Lex nr 2665336), iż wierzyciel pauliański nie ma możliwości uczestniczenia w takim postępowaniu egzekucyjnym, czyli organ egzekucyjny nie ma obowiązku informować go o etapach postępowania, licytacji nieruchomości i nie ma możliwości zaskarżania np. postanowienia o przybiciu. Wynika to z faktu, iż wierzyciel dysponuje tytułem wykonawczym (np. wyrokiem) względem swojego dłużnika a nie osoby trzeciej.

Rozstrzygając zgłoszony mu problem prawny, Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 16 czerwca 2021 r. (III CZP 60/19, Lex nr 3189336) wskazał, iż:

Osoba, na rzecz której ustanowiono zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej tytułem zabezpieczenia roszczenia określonego w art. 527 § 1 k.c., jest uczestnikiem postępowania egzekucyjnego toczącego się co do tej nieruchomości, na wniosek wierzycieli osoby trzeciej, uprawnionym do zaskarżenia postanowienia o przybiciu naruszającego jego prawa (art. 997 k.p.c.).

Jest to ważne orzeczenie, pozwalające wierzycielom paualiańskim na pełniejszą ochronę swoich praw. Bez tego rozstrzygnięcia wierzyciel zostałby pozbawiony możliwości uzyskania należności w postępowaniu egzekucyjnym skierowanym do nieruchomości, stanowiącej wcześniej własność dłużnika pierwotnego. Tym samym, wierzyciel pauliański winien być traktowany jako uczestnik takiego postępowania i mieć realny wpływ na jego tok, np. poprzez możliwość zaskarżania postanowienia o przybiciu czy złożenia skargi na opis i oszacowanie nieruchomości.

Radca Prawny Joanna Zielińska